Ticari ırımtüzen sistemlerinde balık ve bitkilerin hızlı pazara çıkması istenir. Daha iyi filtreleme, kalsiyum, potasyum ve demir eklentileri, oksijenin homojen dağılımı, kaliteli yem kullanımı gibi başlıca unsurlar burada rol oynar. Bunun monokültür çiftlik yönetiminden farkı kalmıyor zaten.
Balık ve sebzenin kalitesinin arttırılması denince ne anlıyoruz. Daha büyük bitki? Daha lezzetli balık? Bize ölçebileceğimiz bir değer gerekiyor ve o değer de daha önce anlattığım gibi briks.
Tabii toprakta yetişen bitkilerin briks değerini arttırmak için yapmamız gereken şeyler ile ırımtüzende yapmamız gereken şeyler biraz farklı.
Bizim gruptan Benedict abimizin yetiştirdiği 2 senelik gökkuşağı alabalığı
Bu yazımda biraz kendimle çelişeceğim. Daha önce ırımtüzen sistemlerine dışarıdan besin eklemenin hidroponik sistemlerden farkı olmayacağını hatta yalancı ırımtüzen olacağını yazmıştım. Fakat burada anlatacağım yöntem ırımtüzende hem mikrobiyal hayatı destekliyor hem de balıkların sağlığı açısından bir tonik olduğu için uygulamaya değer olarak görüyorum. Balıkların sindirim sistemi için de çok iyi deniyor. Deneyip, sonuçları kendi gözlerimle görmek ve yararlıysa sizlere de aktarmak benim görevim. Uygulayıp uygulamamak siz sevgili okuyucularıma kalmış.
Olay özel bir irfan çayı hazırlamaktan geçiyor. Bunun iki farklı türü var. Biri bakteri açısından yoğun, diğeri ise mikoriza açısından. Kanımca mikoriza yoğun irfan çayı bizim pek işimize yaramaz çünkü ırımtüzende yetişen bitkilerin kılcal kök sistemleri yok. Kılcal kökler mantarların yerleşip büyüdüğü ve simbiyotik ilişkiye girdiği kısım. Öte yandan bakteriyel irfan çayında da mikoriza hiç olmayacak diye bir kural da yok.
Mikoriza mantarlarının kök üzerinde görünümü
Eğer ırımtüzen sisteminizde BAK (besin akıntı kanalı) kullanıyorsanız mikoriza yoğunluklu bir çay işe yarayabilir. Çünkü akıntı kanallarında oluşan besleyici film tabakasının mikoriza mantarlar ile desteklendiğinde daha iyi sonuç verdiği hidroponik sistemlerde gözlemlenmiş ve hatta mikoriza bazlı kullanılan bir ürün de var.
Şu adreste bir tez yapılmış. Zaten benim çıkış noktamda bu tez. Tez sonucunda bitkilerde bir değişiklik gözlemlenmemiş ama balıkların daha fazla büyüdüğünün farkına varılmış. Bu tezin tek aksayan noktası bitkideki fizyolojik farklılıkların tespit yöntemi. Eğer briks açısından bir karşılaştırma yapılsaydı eminimki mineral değerlerinin yüksek olduğu anlaşılacaktı. Araştırmacılar kendilerini belli normlar ile sınırlandırdıkları için olayı holistik göremiyorlar ve nerede tez okusam bir eksiklik görüyorum. Yani ben sırf araştırmacı hevesimle bu farkı görebiliyorum ama tezi yapan kişilerin konu hakkında benden daha eğitimli olduğunu düşünürsek, bu tür şeyleri gözden kaçırdıklarını görmek beni üzüyor.
Zaten genel kanı da ecnebilerin “citizen science” dediği halk tarafından yapılan bilimin yani konu ile ilgili kişilerin doğrudan yaptığı ar-ge çalışmalarının daha verimli ve gerçeğe yakın sonuçlar ürettiği. Çünkü halk tarafından yapılan bilim laboratuvarda değil doğal ortamın içinde yapılıyor ve parametreler daha gerçekçi. Neyse konuyu uzatmayalım.
İrfan çayını solucan kompostu ile hazırlayacağız. Ama tabii tercih olarak solucan kompostunu da kendiniz yapıyor olmalısınız zira solucan kompostu üreticilerinin “doğru solucan beslenmesinden” haberi yok. Özellikle mineraller ve mikorizal mantarlar eksik ve bakteriler de paketleme ve postalama sırasında zaten ölüyor. Yani satın alacağınız solucan kompostu pek işinize yaramaz.
Kendi ürettiğim solucan kompostu kullanıma hazır
Kendi ürettiğiniz solucan kompostu da iyi olmayabilir. Belki de bir x400 mikroskop almanızın ve olaya biraz daha bilimsel yaklaşmanızın zamanı geldi. Hatta İngilizce biliyorsanız Dr. Ingham’ın kitaplarını alıp okumanızı tavsiye ederim.
Burada anlatacağım yöntem ayrıca hava motoru gerektiriyor zira bize gereken irfan çayı yüksek oksijenli ortamda hazırlanacak bir çay. Çünkü yarım saat bile havasız kalsa fakültetif bakteriler aerobik bakterileri yemeye başlıyor.
Ayrıca bu irfan çayını hazırladınız diye hemen satılacak bir ürün olarak görmeyin. Eğer E-Koli gibi mikropları mikroskop altında tanıyamıyorsanız veya bakteriyel testlerini bir laboratuvarda yaptırmadıysanız zararlı bir ürün satıyor da olabilirsiniz.
Öncelikle bir kaç püf noktasına bakalım. İrfan çayının maksimum kalitede ve bakteri yoğunluğunda olabilmesi için bu püf noktaları önemli.
1- Su, yağmur suyu olmalı. Natürel asidite ve yeterli saflıkta bir sudur. Musluk suyu içinde barındırdığı klor, kloramayn, florid gibi maddelerle bakterileri öldürür.
2- Su diğer maddeler eklenmeden önce 8ppm civarında oksijen barındırmalıdır. Yani diğer maddeleri eklemeden evvel hava taşıyla en az 2 saat hava verilmelidir. Suya eklenecek her madde oksijen miktarını azaltacak ve ayrıca çoğalan bakteriler de oksijeni kullanacaktır. O yüzden iyi bir pompaya ihtiyacınız var. Bu hava miktarı balıkların yaşaması için gereken havadan fazladır ve adeta suyu kaynatmalıdır.
3- Su sıcaklığı 30 derecede tutulmalıdır. Düşük hacimlerde bir akvaryum ısıtıcısı iş görür. Yüksek hacimlerde termostatlı element kullanarak ısının ayarlanması gerekiyor. Su sıcaklığı herhangi bir madde eklenmeden evvel 30 dereceye getirilmeli. Aynı peynir yapar gibi. Bu enteresan bir püf noktası. 30 derecede termofilik bakteriler çalışır ama kullanım sırasında sıcaklıklar düşüyor. Bu da irfan çayının düşük raf ömrünün nedenlerinden biri sanırım.
4- Starter kültür olarak kullanılacak solucan kompostu en yüksek kalitede olmalı ve çok çeşitli bakteri bulundurmalıdır. Kompostunuzda olmayan bakteri veya mikoriza irfan çayınızda da olmayacaktır. Ben ek olarak kefir kullanıyorum ama sanırım solucan kompostuma eklediğim süt, sirke ve kombuça anaçları, eskimiş kefir gibi bakteri açısından yoğun maddeler kompostun kalitesini oldukça arttırıyordur.
5- Solucan kompostunda mikoriza olmasını istiyorsanız biraz bahçe toprağı ve ezilmiş yulafı bir kovada iyice ıslatın ve son eklediğiniz mutfak artıklarının üstünü örtün. 3 gün içinde topraktaki mikoriza yulaf üstünde büyür. Hatta bazı mantarlar da görebilirsiniz. Böylece mikoriza da solucan kompostunuza eklenmiş olur. Solucan kompostu ve suyu irfan çayında beraber kullanılır. Bende iki adet solucan kompostu var. Bunlardan birini mantar ağırlıklı diğerini ise bakteri ağırlıklı besliyorum. Mantar ağırlıklı olan yulaf, saman, yonca, bezelye bitkisinin artıkları gibi şeyler ekliyorum. Bakteri ağırlıklı olan meyve ve sebze artıkları, süt, ağaçta bozulan elmalar gibi şeyler giriyor. Ama dediğim gibi %100 ayrım yapamıyoruz.
6- Şeker mi yoksa bir azot kaynağımı lazım? Dr Ignham bile ilk verdiği tariflerdeki pekmez miktarını günümüzde oldukça düşürdü. Zaten pekmez kullanımı üzerinde en fazla tartışılan konulardan biri. Şekerler çok hızlı dönüştürülüyor ve esas ihtiyacımız olan bakteriler yeteri kadar gelişemiyor. Protein bazlı bir azot kaynağı gerekiyor ki ben bunu kendi yaptığım sıvı balık gübresi ile karşılıyorum. Süt, çürümüş bakla kökleri, peynir altı suyu, ırımtüzenden alınan su gibi farklı kaynaklar da bize yeterli azotu sağlayacaktır. Fazlası da zarar zaten. Tabii şeker bakterilerin gelişmesi için hala gerekli ve çok az olarak kullanılıyor. Rafine şekerlerin hepsi kullanılabilir ama mesela meyve püresi kullanacaksanız içindeki liflerden dolayı mantarları da beslemiş olursunuz.
7- Filtreleme sırasında çok sık gözenekli pamuklu bezler kullanmayın. Özellikle yastık kılıfı, çarşaf gibi bezler irfan çayı içindeki mikorizaları ve nematodları da süzer. %100 polyester tül gibi bir malzeme ile süzmek yeterli olacaktır. Tabii ben bazen yapraklara uyguladığım için 20 litrelik pompaya dolduruyorum ve sık bir bezden süzüyorum ki pompa tıkanmasın. Yapraklara uyguladığımızda zaten mikorizalar işe yaramıyor. Toprağa veya malç üstüne uyguladığınızda mikorizalara ve nematodlara ihtiyacınız var.
8- Yosun kullanımı pek çok iz mineralinin sağlanması için çok önemli. Bize gereken parlak, kayış gibi olan kelp ismindeki tuzlu su yosunları. Kumsallara vurmuş yosunları kullanabilirsiniz ama denizden yosun toplamayın. Topladığınız yosunları durulayarak tuzunu giderin ve mümkün olan en ufak parçalara doğrayıp kovaya ekleyin. Yosun yoksa kaya tozu kullanın veya mermer parçalarını peynir altı suyunda bekleterek kullanın.
kelp yosunu
9- Saponin içeren at kestanesi unu kullanmak irfan çayının toprakta kullanımı sırasında işe yarıyor. Saponin doğal bir madde ve suyun toprak tarafından emilmesi, kökler tarafından daha iyi özümsenmesine yarıyor. Eğer toprağınız çok kuru ve su tutmuyorsa kullanmanızı öneririm. At kestanesi unu fermentenin son aşamasında ekleniyor.
10- Humik asit ekleniyor bazı tariflerde ama ben şimdiye kadar alıp eklemedim. Elinizde varsa ekleyin ama para harcayıp almak size kalmış.
11- Bir ormandan yaklaşık 250g toprak almak mantar biyo-çeşitliliği için çok iyi oluyor. Ormanlar biliyorsunuz mantar açısından yoğun eko sistemler ve irfan çayındaki biyo-çeşitlilik için iyi. Ama lütfen kovalarla ormandan toprak taşımayın.
12- Fermente kovasının ışık geçirmemesi gerekiyor. Güneş ışığındaki ultraviyole bakteri ve mantarları öldürüyor.
TARİF
Bütün yazıyı geçip sadece tarifi okuyan arkadaşlar, lütfen bir ara vaktiniz olduğunda yazıyı da okuyun.
Yaklaşık 20 litre irfan çayı için:
- 600g solucan kompostu (300g bakterili – 300g mantarlı karışım olabilir veya tamamen yanmış sıcak kompostta kullanılabilir. İrfan çayını kullanacağınız yere göre (toprak, ırımtüzen) ne kullanacağınıza karar verin.)
- 200g şeker veya yukarıda saydığım azot kaynaklarından biri veya bir kaçı
- 500ml süzülmüş kefir
- 500ml sıvı balık gübresi
- 250g orman toprağı
- 250g bahçe toprağı
- Tüm malzemeyi 20 litreye tamamlamak için yağmur, ırımtüzen veya peynir altı suyu veya bunların karışımı.
Malzemeyi herhangi bir çorap/tülbent içine koymuyoruz; direk suyun içine atıyoruz. Öncelikle hava taşını kovanın içine sallandırıp 2 saat hava verin. Sonra diğer malzemeleri ekleyip hava vermeye devam edin. Üzeri köpüklenirse temizleyin. 48 saat sonra irfan çayınız hazır olacak. 4 saat içinde kullanılmalıdır. Toprakta kullanacaksanız en son bitmesine 5 – 6 saat kala at kestanesi ununu da ekleyin ve köpükleri temizlemeyi unutmayın.
Tabii amacımız ırımtüzende kullanmak olduğu için kullanımının şu şekilde olması gerekiyor. Toplam su hacminin %5’i kadar irfan çayı sisteme dengeleme tankından verilir. Dengeleme tankı balık tankına bu suyu pompalar ve filtreden sonra yavaş yavaş sebze yataklarına dolar. Sebze yataklarına geldiğinde artık oldukça sulandırılmış olacaktır. Sisteminiz 100 litre ise 5 litre eklenir. Kalanını bahçede hemen kullanın.
Linkini verdiğim araştırmanın sonucu tam olarak belirtilmemiş. Yani %5, %10 ve %20 irfan çayı kullanılan sistemlerin hangisinde “yüzde” olarak en fazla balık ağırlığının arttığı meçhul. Onu da ben size vereyim. Zaten bu değerlendirmeyi yaptıktan sonra %5 kullanmanızı salık verdim ki ekonomik olanda bu. Tablodan görülüyor ki toplam balık ağırlığı en fazla %5 solüsyon kullanılan ikinci tankta değişmiş (%49,19). Kontrol tankları ile karşılaştırıldığında %7 ila %8 arasında bir fazlalık var. Hobi sistemleri için olmasa da ticari sistemler için kayda değer bir artış fakat bizim ilgilendiğimiz konu sistemin bütüncül sağlığı.
| Tank numarası | Önceki toplam tank ağırlığı | Sonraki toplam tank ağırlığı | Toplam ağırlık değişim yüzdesi |
|---|---|---|---|
| 1- Kontrol | 185.26 | 265.5 | 43.31% |
| 2- %5 Solüsyon | 187.35 | 279.5 | 49.19% |
| 3- Kontrol | 187.72 | 261.9 | 39.52% |
| 4- %10 Solüsyon | 191.71 | 279.9 | 46.00% |
| 5- Kontrol | 178.87 | 249 | 39.21% |
| 6- %20 Solüsyon | 173.59 | 255.5 | 47.19% |
Irımtüzen kapalı bir sistem ve içindeki bakteri ve mantarlar açısından bakıldığında aslında biyo-çeşitliliği toprağa göre az. Irımtüzen sistemine toprak kadar olmasa da bir miktar biyo-çeşitlilik kattığımızda hem balıkların sindirim sistemi iyi çalışıyor hem de bitkilerimizin briks değerleri yükseliyor. Dolayısı ile bakterilerin de mineralize kapasitesinin yükseldiğini varsayabiliriz. Yani minik bir ekleme ile elde ettiğimiz sonuç oldukça hatırı sayılır bir getiri sağlıyor. Teorik olarak kendi hazırladığımız solucan kompostunun kalitesi daha yüksek olduğu için daha iyi sonuçlar (%8’den fazla balık büyümesi) almamız da olasılıklar arasında.
